برنامه‌ریزی راهبردی توسعه گردشگری پایدار روستایی (مطالعه موردی: شهرستان نیشابور)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 جغرافیا/ دانشگاه فردوسی مشهد/ مشهد/ ایران

2 جغرافیا/ادبیات و علوم انسانی/ فردوسی مشهد/ ایران

چکیده

زمینه و هدف: تداوم و رونق گردشگری روستایی منوط به پایداری آن است چرا که گردشگری پایدار روستایی در پی کیفیت و دوام بلندمدت منابع طبیعی و انسانی در صنعت گردشگری است. مطالعه حاضر ضمن شناخت قوت و ضعف‌های داخلی و همچنین فرصت‌ها و تهدیدهای خارجی پیش روی توسعه پایدار گردشگری روستایی در شهرستان نیشابور، به دنبال ارائه راهبردهای مناسب جهت تحقق توسعه پایدار گردشگری است.
روش‌شناسی: روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به روش اسنادی و میدانی صورت گرفته است. واحد تحلیل 173 نفر از خبرگان محلی شامل 111 دهیار و 62 شورای اسلامی روستا در 109 روستای مقصد گردشگری شهرستان نیشابور بوده است. در این مطالعه از ابزارهای برنامه‌‌ریزی راهبردی SWOT-QSPM استفاده شد.
یافته‌ها: در این مطالعه 45 ضعف و تهدید و 21 قوت و فرصت پیش روی توسعه پایدار گردشگری روستایی در شهرستان نیشابور شناسایی شد. شهرستان نیشابور در زمینه توسعه پایدار گردشگری روستایی با ضعف‌ها و تهدیدهای زیادی مواجه است. با توجه به امتیاز نهایی (IFE) 1.84 و (EFE) 1.69، توسعه پایدار گردشگری روستایی در شهرستان نیشابور در جایگاه تدافعی قرار دارد.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات: توسعه پایدار گردشگری روستایی در شهرستان نیشابور نیاز به اتخاذ راهبرد بقا، یعنی از بین بردن تهدیدهای بیرونی با تقلیل ضعف‌های درونی سیستم دارد. از این رو با استفاده از ماتریس QSPM، 11 راهبرد ارائه شده ذیل راهبرد تدافعی اولویت-بندی شد. مهمترین راهبرد، ارتقاء کیفیت دید و منظر روستایی (چشم انداز طبیعی) در چارچوب مولفه بصری - زیباشناختی در کنار ارتقاء مولفه‌های دیگر کیفیت محیطی روستا مانند مولفه‌های عملکردی- فعالیتی، معنایی- ادراکی و زیست محیطی می‌باشد.
نوآوری و اصالت: نوآوری و اصالت مطالعه در این است که ضمن بررسی محیط درونی و بیرونی، جایگاه گردشگری روستایی شهرستان نیشابور به لحاظ پایداری تعیین و راهبردهای مطلوب متناسب با شرایط سیستم ارائه شود.

کلیدواژه‌ها


ازکیا، م. و کامور، نجمه.، 1392. توسعه پایدار گردشگری روستایی در روستای چاشم شهرستان مهدی‌ شهر، مطالعات توسعه اجتماعی ایران:  5(3): 122-107، https://jisds.srbiau.ac.ir/article_2437.html
آستا، ی .، 1395. تحلیل الگوی توسعه فضایی مناطق نمونه گردشگری با رویکرد آمایش سرزمین، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده جغرافیا، گروه برنامه­ریزی آمایش سرزمین، https://parseh.modares.ac.ir/thesis/1117540
اسدی کرم، ر.، 1398. تدوین برنامه راهبردی توسعه گردشگری در مناطق نمونه گردشگری روستایی (مطالعه موردی: روستای نمونه گردشگری میمند در شهرستان شهر بابک)، راهبردهای توسعه روستایی: 6(3)، 297-279،https://doi.org/10.22048/rdsj.2020.178156.1791
اصلانی، غ.ر.، شیرخانی، ع. و پریزاد، ر.، 1401. بررسی صنعت گردشگری روستایی و راهکارهای کارآمد توسعه پایدار آن، جامعه­شناسی سیاسی ایران:  5(11)، 6233-6219،10.30510/PSI.2022.359608.3897
اصولی، ن، و ولی­نژاد، م.، 1400. تدوین راهبردهای توسعه توریسم روستایی به روش SWOT (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان خرم­آباد)، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران: (17): 228-215،  20.1001.1.20081758.1400.17.0.16.0
امینی کرج ابادی، م. زحمتکش سردوراهی، م. سیادتان، م. امیر اویسی، م. و اویسی، ل.، 1401. راهبردهای توسعه گردشگری روستایی با استفاده از تحلیل ترکیبی SWOT-QSPM (مورد مطالعه: روستای فهرج استان یزد)، روستا و توسعه، 25(97): 51-31، https://doi.org/10.30490/rvt.2021.351447.1255
پژوهشکده گردشگری.، 1395. مطالعات آمایشی استان خراسان رضوی، دانشگاه فردوسی مشهد.
تقوایی، م. و غفاری، س. ر.، 1396. برنامه­ریزی فضایی در توسعه صنعت گردشگری (مطالعه موردی: استان چهار محال و بختیاری، محور بازفت)، تحقیقات جغرافیایی: 96: 99-79،file:///C:/Users/My/Downloads/article-v30n3p259-fa.pdf
رحمانی، ب. سعیدی­راد، م. و کاظمی، م.، 1395. راهبردهای توسعه پایدار گردشگری در سکونتگاه­های روستایی (مطالعه موردی: روستای ونایی شهرستان بروجرد)، فصل­نامه جغرافیایی فضای گردشگری: 6(22): 41-23،https://gjts.malayer.iau.ir/article_530251.html
سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان رضوی. 1398. آمار و اطلاعات شهرستان نیشابور. https://khrazavi.mporg.ir/home
سازمان گردشگری شهرستان نیشابور. 1401. داده­ها و اطلاعات گردشگری.
سال­نامه آماری استان خراسان رضوی. 1395. داده­ها و اطلاعات آماری شهرستان نیشابور. https://www.amar.org.ir/ (Available at: 1399/4/20)
سرگزی، س. حسنوند، د. و آسایش، ح.، 1401. تدوین برنامه راهبردی توسعه صنعت گردشگری روستایی در شرایط اقتصاد ایران، مهندسی جغرافیایی سرزمین: 6(3) (پیاپی13)،584-565، https://dorl.net/dor/20.1001.1.25381490.1401.6.3.3.4
شهریاری، م. و کوراوند، ح.، 1401. برنامه­ریزی راهبردی توسعه گردشگری با استفاده از مدل SWOT (مورد مطالعه: روستای زراس شهرستان ایذه)، راهبردهای توسعه روستایی: 9(4)، 459-447، https://doi.org/10.22048/rdsj.2022.299182.1970
شورای جهانی سفر و گردشگری(WTTC). 2019. گزارش سالانه آثار اقتصادی سفر و گردشگری، https://wttc.org/
شورای جهانی سفر و گردشگری(WTTC). 2022. گزارش سالانه آثار اقتصادی سفر و گردشگری. https://wttc.org/
ضرابی، ا. و محبوب­فر، م.ر.، 1392. کاربرد مدل QSPM- SWOT در تدوین راهبردهای توسعه گردشگری شهر کاشان، برنامه­ریزی فضایی: 3(4)(11)، 58-37،https://dorl.net/dor/20.1001.1.22287485.1392.3.4.5.8
فال­سلیمان، م. و صادقی، ح. ا.، 1392.  تحلیل توانمندی­های بخش کشاورزی استان خراسان جنوبی در راستای توسعه پایدار با استفاده از مدل swot ، جغرافیا و توسعه: (30): 156-139، 10.22111/GDIJ.2014.248
موسوی، ر.ا. موسوی، پ. و برومندان، ف.، 1393. آینده­پژوهی دانشی کاربردی در توسعه روستایی، سومین همایش ملی آینده‌پژوهی تهران: 13-1، https://www.sid.ir/paper/821836/fa
نجارزاده، م. و نعمت­الهی، م.، 1395. بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری روستایی در راستای پایداری و توسعه جوامع محلی در مناطق نمونه گردشگری، فصل­نامه علمی ـ پژوهشی و بین­المللی انجمن جغرافیای ایران،14(49)،248-225، magiran.com/p1573130
Ayhan. Ç. K. Taşlı. T. C. Özkök. F. and Tatl. H. 2020. Land use suitability analysis of rural tourism activities: Yenice, Turkey. Tourism Management. 76. 103949. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2019.07.003
Cucari. N. Wankowicz, E. and De Falco. S. E. 2019. Rural tourism and Albergo Diffuso: a case study for sustainable land-use planning. Land use policy:( 82). 105-119. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2018.11.050
Gerami. F. and Hosseini. S. Z. 2021. Planning for Sustainable Tourism Development using SWOT Analysis–Case Study: Pasargad Region–Fars, Iran. Athens Journal of Tourism: 8(1). 43-54.http://dx.doi.org/10.30958/ajt.8-1-3
Hall. M.C. 2000. Tourism Planning, Policies, Processes and relationships, Pearson Education, Harlow.
https://www.amazon.com/Tourism-Planning-Policies-Processes-Relationships/dp/0132046520
Ivona. A. 2021. Sustainability of rural tourism and promotion of local development. Sustainability:13(16). 8854. https://doi.org/10.3390/su13168854
Long. N. T. and Nguyen. T. L. 2018. Sustainable development of rural tourism in an Giang Province, Vietnam. Sustainability: 10(4). 953. https://doi.org/10.3390/su10040953
Mustika, A., & Aditya, M. K. 2018. SWOT Analysis of Rural Tourism Development: Case Study of Kampung Tajur, Purwakarta.2018. Proceedings of the 2nd International Conference on Tourism, Gastronomy, and Tourist Destination. (52). 19-28. https://doi.org/10.2991/ictgtd-18.2018.3
Petrova. M. V. 2021. Analysis of the prospects for sustainable development of rural and ecological tourism in Russia on basis of global experience. In E3S Web of Conferences (Vol. 296, p. 05009). EDP Sciences. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202129605009
Saputro. K. E. A. Karlinasari. L. & Beik. I. S. 2023. Evaluation of Sustainable Rural Tourism Development with an Integrated Approach Using MDS and ANP Methods: Case Study in Ciamis, West Java, Indonesia. Sustainability: 15(3). 1835. https://doi.org/10.3390/su15031835
Shams. M. Nobakht Nejat. A. and Amiri. M. 2018. Sustainable rural tourism development with emphasis on the role of rural valuable textures using SWOT model (Case study: Simin village of Hamedan). Journal of Tourism Hospitality Research: 5(3). 5-23. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20089562.2018.5.3.1.7
World Economic Forum and Frontiers Media S.A. (2019).